توبه‌ی نصوح در قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم­السلام)

توبه‌ی نصوح در قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم­السلام)

صلحه سعید

چکیده

از جمله شرائط مهم توبه آن است که توبه‌ی نصوح باشد. «نصوح» در لغت به معنای خالص است و در اصطلاحِ، توبه‌ی نصوح توبه­ایست که شخص گنه­کار، مجدّداً به انجام گناه باز نگردد. این توبه باید قبل از فرارسیدن نشانه­های مرگ صورت گیرد و شخص عاصی نباید گناه را از روی لجالت و عناد با ذات پروردگار انجام داده باشد. نوشتار حاضر نگاهی است به توبه و اقسام و شرائط توبه و شرائط توبه‌ی نصوح از دیدگاه آیات و روایات و نیز کلمات مفسّرین.

مقدمه

خداوند در قرآن کریم مؤمنین را به انجام توبه و بازگشت به سمت پروردگار امر کرده است و این کار را مایه‌ی سعادت و رستگاری آنها دانسته است: «وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»[1] با این حال در آیه‌ی دیگر از قرآن کریم مؤمنین به انجام توبه‌ی  نصوح امر شده­اند و انجام این توبه است که در کلام الهی مایه‌ی تکفیر گناهان و از بین رفتن گناهان و سیّئات است. خداوند می­فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَهً نَصُوحًا عَسَى رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ »[2] اینکه توبه‌ی  نصوح چه توبه ایست و چه شرائطی دارد، موضوع بحث این نوشتار است. ضمن اینکه موضوعاتی پیرامون توبه از جمله اقسام توبه و درجات و ثمرات آن مورد بحث قرار گرفته است.

مفهوم­شناسی

1- توبه: «توبه» از ماده‌ی تاب/یتوب می­باشد و به معنای «حیاء کردن» است.[3] همچنین بعضی لغت شناسان این واژه را به معنای مراجعت و بازگشت دانسته­اند.[4] لذا از اقوال لغویون به دست می­آید که توبه بر دو معنى دلالت دارد، یکى حیاء و خجالت کشیدن و دیگری به رُجوع و برگشت. از حیث اصطلاح نیز توبه به معنای شرمندگی از انجام گناه و بازگشت به سمت پروردگار است. در حقیقت انسان قبل از هر چیزی پس از ارتکاب گناه باید خجالت­زده شود و آنگاه از گناهش برگردد و لذا هر دو معنای «استحیاء» و «رجوع» در معنای اصطلاحی توبه اخذ شده است و اگر انسان حیاء نکند و خجالت نکشد، می توان گفت محال است برگردد و از گناهش توبه کند.[5]

به عبارت دیگر «توبه» پاک ساختن دل از گناه و بازگشت از دوری از درگاه الهی است، و ترک گناهان کنونی و عزم بر ترک آنها در آینده و تلافی و تدارک تقصیر گذشته است.[6]

ج) نصوح: «نصوح» در لغت از ماده «نُصح» بر وزن «صُلح» در اصل به معنى نصیحت­کردن و خیرخواهى خالصانه است.[7] برای «نصوح» معنى دیگری هم ذکر کردند و آن عبارت است از سازگاری بین دو شیء و اصلاح کردن و محکم کردن آن و از آنجا که خیرخواهى واقعى باید تواءم با محکم­کارى باشد، واژه«نصح» گاه به این معنى نیز آمده است، به همین جهت به نماى محکم «نِصاح» نیز گفته مى­شود. با توجّه به این معنای لغوی «توبه‌ی نصوح» توبه ایست که شخص به آنچه انجام داده و از آن توبه کرده مجدّداً بر نگردد.[8] بر این اساس هر دو معنى لغوی «نصح» یعنی «خالص بودن» و «محکم بودن»، در توبه نصوح به کار رفته است[9] و لذا توبه نصوح مى­تواند عبارت باشد از توبه­اى که صاحبش را از برگشتن به طرف گناه باز می­دارد، و یا توبه­اى که بنده را براى رجوع از گـناه خالص سازد، و در نتیجه ، دیگر به آن عملى که از آن توبه کرده بر نگردد.[10]

توبه‌ی  نصوح در روایات

از امام صادق(علیه السلام) در مورد آیه شریفه «یا ایها الذین امنوا توبوا الى اللّه توبه نصوحا» سؤال شد. حضرت فرمودند: به اینکه بنده‌ی خدا از گناهى که مرتکب شده توبه کند، و دیگر آن گناه را مرتکب نشود

بیهقی در کتاب شعب الایمان از نعمان­بن­بشیر روایت کرده است که عمربن خطاب درباره توبه نصوح سؤال کرد و پیامبر(ص)فرمود: «مردی از عمل زشتی توبه می­کند و سپس هرگز به آن برنمی گردد.»[11]

     در روایت دیگر احمد و ابن مردویه وبیهقی از ابن مسعود از رسول خدا(ص) نقل می­کنند که حضرت فرمودند: «التوبه من الذنب لا تعود إلیه أبدا».[12]

     و در کافى به سند خود از ابى­الصباح کنانى روایت کرده که گفت: از امام صادق(علیه السلام) پـرسیدم آیه شریفه «یا أیها الذین امنوا توبوا الى اللّه توبه نصوحاً» به چـه معنا است؟ ایشان فرمودند: اینکه بنده خدا از گناهى توبه کند و دیگر آن گناه را مرتکب نشود.